“Staatsgreep via WhatsApp” blokletteren de kranten. Korte schets: de militaire coupplegers in Turkije overlegden met elkaar tijdens de coup via een WhatsApp-groep. Die gesprekken zijn nu publiek gemaakt via de website Bellingcat.
WhatsApp begon oorspronkelijk als mobiele dienst om snel een-op-eenberichten uit te wisselen en te bellen: sms, telefoon en chat, dus. Vandaag kun je in groep chatten, foto’s en video’s uitwisselen. Het enige wat je nodig hebt om het platform te gebruiken is een mobiel nummer. Hoewel niet helemaal hetzelfde is het netwerk gelijkaardig aan Facebook Messenger, Snapchat of Telegram. Zo, nu bent u helemaal mee.
The medium is the message?
Het is opvallend hoeveel belang de media hechten aan het medium dat werd gebruikt bij deze coup. Laat ik het breder trekken: het is opvallend hoeveel aandacht de media iedere keer weer besteden aan sociale netwerken als het gaat om terrorisme, propaganda en aanslagen. IS gebruikt Telegram om zijn propaganda te verspreiden. Terroristische aanslagen ontvouwen zich vrijwel live op Twitter. Daders nemen foto’s van hun wapens en posten ze op Instagram. We weten dit omdat het breed wordt uitgesmeerd in artikels, duidingsprogramma’s en krantenkoppen. Propaganda-affiches in het straatbeeld of complotten beraamd via fax zouden heel wat minder aandacht krijgen. Het digitale medium lijkt de boodschap geworden te zijn.
Meteen gaan er stemmen op om de privacy op die netwerken terug te schroeven. Minder encryptie! Minder anonimiteit! Gemakkelijker toegang tot gesprekken door derden!
Terecht of niet?
NU NU NU!
Aan de ene kant is de aandacht voor de rol van sociale media begrijpelijk: we proberen nog altijd vat te krijgen op die veelheid aan netwerken, hoe we die dienen te gebruiken en de snelheid waaraan ze zich ontwikkelen. Nieuws verspreidt zich terwijl de feiten zich afspelen, er is geen tijd voor achtergrond of reflectie. We klikken, liken, sharen in een rotvaart. We consumeren, maar internaliseren nauwelijks. Er is geen tijd. Druk druk druk.
Sociale en digitale media zijn een teken dat de wereld om ons heen razendsnel vooruitgaat. We proberen de platformen, de technologie te begrijpen om zo de wereld beter te begrijpen. Terechte aandacht dus.
Hallo marketing
Aan de andere kant is er niets nieuws onder de zon: de basisprincipes die Twitter, Facebook, WhatsApp, Snapchat, Telegram, Ello, Messenger hanteren zijn zo oud als de straat. Het zijn de basisprincipes van communicatie en marketing. Je maakt gebruikt van broadcasting om een boodschap van één zender naar vele ontvangers te sturen. Bij een netwerkmodel verspreid je een boodschap van een groep zenders naar een kleine groep ontvangers die de boodschap op hun beurt weer doorsturen naar een nieuwe, kleine groep ontvangers. Mond-tot-mondreclame. Tijdloos.
Als mensen communiceren we met elkaar. De tools die we gebruiken wisselen en evolueren, maar het basisprincipe blijft: verbinding leggen met elkaar. In dat licht is de constante aandacht voor het medium onterecht.
Who is policing the police
Blijft de vraag: moeten we de, soms ogenschijnlijke, vrijheid van die netwerken aan banden leggen? Wel, sociale media zijn niet intrinsiek goed of kwaad. Ja, er zijn heus wel verschillen in privacy, versleuteling, business models, achterliggende geldschieters en gebruiksmogelijkheden, maar in se zijn platformen neutraal. Het is een heikel evenwicht tussen privacy, censuur en Big Brother. Als een netwerk toelaat dat berichten geraadpleegd kunnen worden door derden, zet het daarmee de deur wagenwijd open naar misbruik in beide richtingen. Voor iedere potentiële terrorist die dankbaar onder de radar blijft van de autoriteiten is er een activist die probeert een dictatuur omver te werpen. Voor iedere terrorist is er een klokkenluider. Beiden maken gebruik van de tools die voorhanden zijn. Wie beslist uiteindelijk wie de good guy of bad guy is in dit verhaal? De good guy vandaag is misschien de bad guy van morgen.
En laten we realistisch blijven: er zijn altijd manieren om buiten schot te blijven. Als WhatsApp vandaag niet meer interessant is, zal een ander netwerk dienst doen. Al betwijfel ik of dat via fax zal gaan.
Dit artikel verscheen in licht gewijzigde vorm als opiniestuk in De Morgen van 28 juli 2016 .